4. Ugalketa. Laburpena

4. GAIA: Ugalketa

1. SEXU EZAUGARRIAK

1.1 Zer dira sexu ezaugarriak?

· Gizonen eta emakumeen arteko desberdintasun fisikoak dira.Bi motatako ezaugarriak.
o Lehen mailako sexu ezaugarriakà Ugaltze organoak
o Bigarren mailako sexu ezaugarriakà Ugalketarekin lotuta ez dauden ezaugarriak diras eta emakumeak eta gizonak ezberdintzen dituzte. (Adb: emakumeak ahotsa finagoa, titiak, aldaka zabalagoak…)

1.2 Pubertaroa
· Adin honetan, sexu organoak garatzen dira, baita 2. Mailako sexu ezaugarriak ere.
· Ugaltze aparatua garatzen daà Hipofisiak bidalitako hormonei eskerà Sexu hormonak sorrarazten dituzteà Sexu hormonak 2. Mailako sexu ezaugarriak sortzen dituzte.
· Neskak 11 urtetik aurrera eta mutilak 13 urtetik aurrera (gutxi gora behera)

1.3 Emakumeen ugaltze aparatua
· ObukutegiakàObuluak eta sexu hormonak sortzen dira bertan.
· Falopioren tronpakà Obulutegiak eta umetokia lotzen ditu.
· Umetokiaà Haurra bertan garatzen da haurdunaldian.
· Baginaà Umetokia eta kanpoaldea lotzen dituen kanala da.
· Aluaà Ugaltze aparatuaren kanpoko zatia daà Bagina zuloa babesten dute ezpainekà Gernubidearen zuloa ere bertan dago.


1.1 Gizonen ugaltze aparatua
· Barrabilakà Espermatozoideak eta sexu hormonak sortzen dira bertan.
· Hodi deferenteaà Gernubideraino eramaten dituzte espermatozoideak.
· Guruinakà Semen- besikula eta próstata diraà Espermatozoideak elikatzen eta garraiatzen dituzten likidoa sortzen dute.
· Eskrotoaà Barrabilak babesten dituen ehun poltsa
· Zakilaà Gernubidea hor amaitzen daà Espermatozoideak bertatik kanporatzen dira.

2. SEXU-ZELULAK ETA ERNALKETA
2.1 Sexu-zelula emeak
· Obuluak dira= gameto eme
· Pubertaroan obuluak heltzen dira eta 28 egunean behin obulu bat heldu egiten da.
· Obulua obulutegitik ateratzen da, falopioren tronpa zeharkatzen du, umetokira iritsi eta kanpoaldera ateratzen da (odol jario txiki batekinà Menstruazioa)
· 50 urterekin gutxi gora behera, ez dira obuluak gehiago heltzen, eta menstruaziorik ez dago (menopausia)

2.2 Sexu zelula arrak
· Espermatozoideak dira= gameto arà Itsas mugikorra dute alde batetik bestera mugitzeko.
· Barrabiletan sortzen dira pubertarotik aurrera.
· Barrabiletatik ateratzen dira, hodi deferenteak zeharkatu eta gernubidetik ateratzen dira kanpoaldera.
· Hodi deferenteetan, semen besikulek eta prostatak sortutako likidoarekin nahasten da (likidoa+ espermatozoideakà semena)
2.3 Ernalketa· Obulu bat eta espermatozoide bat elkartzea da.
· Obulua heltzen denean, obulutegitik atera eta falopioren tronpara doaà Tronpan dabilela espermatozoide bat aurkitzen badu, ernalketa gerta daiteke.
· Obulua+ espermatozoidea= Zigotoaà Hau bi zelulatan banatzen da, berriro lautan…à Bola bat sortu arte= enbrioia
· Enbrioiaà Umetokiaren pareran itsasten da.

1. HAURDUNALDIA ETA ERDITZEA
1.1 Enbrioiaren garapena
· Enbrioia likidoz betetako poltsa batean egoten da (likido amniotikoa)—> Enbrioiak plazentaren bidez jasotzen ditu mantenugaiak eta oxigenoaà Enbrioia zilbor hestearen bidez lotuta dago plazentara.
· Enbrioia hazi eta aldatzen daà Forma aldatzen du eta organoak sortzen zaizkio.

1.2 Fetuaren garapena
· 3. Hilabetean órgano guztiak osatuta ditu eta fetua deitzen zaio.
· 9. Hilabetekin fetua guztiz osatuta dago.

1.3 Haurdunaldia
· Ernalketa gertatzen denetik haurra jaio arteko denborari haurdunaldia deitzen zaio.
· Haurdunaldia emakumeen gorputzak aldaketa hauek jasatzen ditu:
o Hilekorik ez du (obulurik ez)
o Sabela hazten zaio.
o Titiak handitzen zaizkio.
· Emakumeak bere burua zaindu behar du etapa honetan

1.4 Erditzea
· Haurtxoa amaren baginatik ateratzea da.
· Erditu aurretik:
o Likido amniotikoa duen poltsa puskatzen daà Likido hori baginatik kanporatzen da (Urak botatzea)
· 1. Faseaà Dilatazio fasea
o Umetokiaren irteera pixkanaka irekitzen daà Umetokiko ez-borondatezko giharrak uzkurtuz.
· 2. Faseaà Egozte-fasea
o Haurtxoa baginatik ateratzen da.
· Haurtxoa jaio ondoren
o Zilbor hestea mozten daà Orbain bat geratzen zaio (zilborra)
· Erditu eta gero
o Plazenta botatzen da kanpoaldera.

1.5 Edoskitzea
· Haurtxoak esnea edaten duen aroari edoskitzaroa deritzo.
· Erditu ondorenà Esnea amaren titietara igotzen da (Esne hau oso osasungarria da, gaixotasun askoren kontrako defentsak dituelako.
· Esne artifiziala ere badago.

1.